Туртма пăрахăр

Ĕмсе илнĕ чухне табак тата папирус хучĕ çунма пуçлаççĕ, çавăн чухне 1200 сиенлĕ япала пулса тăрать, çав шутра угле­род окиçĕ, хăрăм, кăткă кис­лоти, синил кислоти, мышьяк, аммиак, кÿкĕртлĕ водород, ацетилен, радиоактивлă эле­ментсем. Сăмаласем тухаççĕ, вĕсем рак пуçаракан 43 кан­цероген тытса тăраççĕ. Çакă мĕнпурĕ туртакан çыннăн ор­ганизмне лекет.

Углерод окиçĕн (ăна тата сĕрĕм газĕ теççĕ) юнри сыв­лав пигментне – гемоглобина – çыхăнтаракан витĕмĕ пур. Çавăн чухне пулса тăнă кар­боксигемоглобин кислород куçарма пултараймасть, вара тĕртĕмсен сывлав процесĕсем пăсăлаççĕ. Пĕр пачка сигарет туртнă çыннăн организмне 400 миллилитр ытла сĕрĕм газĕ лекет, çавăнпа юнри карбок­сигемоглобин концентрацийĕ 7-10 процент таран ÿсет. Çапла вара туртаканăн мĕнпур органĕ тата системи тăтăшах кислород çителĕксĕрлĕхне тÿсеççĕ.

Сывлав çулĕсемпе ирт­се, табак тĕтĕмĕ карланкă тĕпне, сăмса пырне, тип пыра, çаплах ÿпкери альвеолăсене тăртантарать тата шыççине пуçарать. Тип пырăн йăлмака витĕмĕ яланах тăртанни бронх астмине аталантарать, çÿлти сывлав çулĕсен вăраха кайнă шыççи – вăрах бронхит, вăл халтан яракан ÿслĕкпе пулать. Туртни тута, чĕлхе, карланкă, тип пыр ракĕ патне çитерме пултарать.

Туртакан çыннăн чĕри пĕр талăкра туртман çыннăн чĕринчен 12-15 хут нумай­рах пĕрĕнет тата хăвăртрах ватăлать. Никотин тата таба­кри ытти компонентсем апат ирĕлтерекен органсене те сиенлеççĕ. Нумай çул хушши туртни хырăмлăх тата вуник пумăклă пыршă çĕрессине пуçарма пулăшать. Туртни хăлха илтессине те начар витĕм кÿрет. Пĕр кунра туртнă 20 сигарет хăлха калаçăва ил­тессине чакарать.

Çамрăк чухне туртман пул­сан, çитĕнсе çитнĕ хĕрарăмсен шăлĕсем сывă пулĕччĕç. Тĕпчевсен результачĕсемпе килĕшÿллĕн, 50 çултан иртнĕ туртман хĕрарăмсен 26 про­центне çеç шăл протезĕ кирлĕ. Туртакансен 48 проценчĕн вара çакăн пек кирлĕлĕх пур.

Франци ученăйĕсем туртни, арçынсемпе танлаштарсан, хĕрарăмăн тулаш сăнĕнче те начар палăрнине çирĕплетсе панă. Хĕрарăмăн пит ÿчĕ хăвăрт ватăлать, пиçĕлĕхне çухатать. Кашни сигарет тĕтĕмĕнче аце­тон, мышьяк, аммиак, хура тăхлан тата ртуть пур. Вĕсене тир мĕнле чăтмалла-ха?

Малтан пите сăрă тĕс çапать, унтан вăхăтсăр пĕркеленчĕксем пулса тăраççĕ, тир çÿхелет, ун çинчи суран­сем начар тÿрленеççĕ. Туртман хĕрарăмсемпе танлаштарсан, туртакан хĕрарăмсен ачисем чĕре чирĕсемпе, сăмса пырĕн дефекчĕсемпе, хысари пÿсĕрпе е чалăш куçпа çуралаççĕ.

Туртни пÿ ÿсĕмне те чар­са тăрать. Ир туртма пуçланă арçын ача лутра пулса юлма пултарать. Туртакан çамрăк ача вăйлă пулма, хăвăрт чуп­ма тата ывăниччен ташлама пултараймĕ. Углерод окиçĕ юнри гемоглобина кисло­родран 200 хут лайăхрах хушăнать. Вара юн организмăн клеткисене пурнăç паракан кислород мар, сĕрĕм газĕ илсе çитерет. Анчах клеткăсене кислород кирлĕ вĕт-ха! Вĕсем унсăр ÿсме те, апатланма та, ĕрчеме те пултараймаççĕ.

Табак тĕтĕмĕнче тытăнса тăракан хими япалисем вăхăтран малтан кукшаланма пулăшаççĕ. Туртакан арçынсен импотент пулса тăрас шанăç туртман арçынсеннинчен икĕ хут пысăкрах, мĕншĕн тесен туртнă чухне ар органĕсенчи юн тымарĕсем хĕсĕнеççĕ. Тур­тни тата спермăна та сиенлет, çамрăк çын мĕн чухлĕ иртерех туртма тытăнать, кайран атте пуласси уншăн çавăн чухлĕ йывăртарах пулĕ.

Туртни – сывлăха хытă пăсакан, чи анлă сарăлнă сиенлĕ йăласенчен пĕри. Çак йăлапа хăйсен ирĕклĕхне тата хăйтĕллĕнлĕхне палăртса, çавăн пек хăйĕн тата çывăх çыннисен пурнăçне кĕскетсе, чи хăрушши вара – хăйсен ачисен пурнăçне тата сывлăхне хăрушлăха кĕртсе, çынсем туртнин сиенĕ çинчен шухăшламаççĕ. Пурнăçра – тĕрĕс ориентир тупмалла тата „çук” тесе калама пĕлмелле.